Zachowanie różnorodności upraw może zwiększyć bezpieczeństwo przed stratami żywności spowodowanymi przez klęski żywiołowe, będące następstwem zmian klimatycznych. Przechowywanie nasion ma zapewnić przetrwanie wielu cennym gatunkom roślin w momencie, gdy zostałaby utracona ich różnorodność genetyczna, co może być efektem krzyżowania odmian oraz różnego rodzaju modyfikacji genetycznych.

Współczesne banki są instytucjami złożonymi, świadczącymi poza przechowywaniem i zarządzaniem pieniędzmi szereg różnych usług: od pożyczek, ubezpieczeń, uwierzytelnień przez księgowość po prozaiczne prowadzenie kalendarza Banki nasion to miejsca gdzie najcenniejsze są nasiona – zapis naszej przeszłości i jedna z podstaw przyszłości. Instytucje te dbają o swoje skarby w najlepsze ze znanych sposobów: zapewniając odpowiednie warunki zbioru, przechowywania, obsługi naukowej, powielania, dystrybucji. Przechowuje się nasiona większości roślin jadalnych oraz rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, w niewielkiej dostępności tlenu, zamrożone w temperaturze ok. -18 °C. – dzięki takim warunkom, które spowalniają procesy metaboliczne, nasiona mogą przetrwać długi czas. Na przełomie 20 i 21 wieku straciliśmy ponad 90% odmian roślin uprawnych. Rodzime odmiany roślin uprawnych są wypierane i zastępowane przez kilka komercyjnych odmian. Wyciągnijmy wnioski i dbajmy o nasiona.

Idea banku jest szczytna, potrzebna co obrazuje chociażby sytuacja Syrii – była pierwszym krajem, który poprosił o wydanie swoich nasion. Kraj ten po wojnie został zniszczony, teraz naukowcy odbudowują kolekcję cennych nasion – głównie zbóż (pszenicy i jęczmienia) oraz fasoli, które charakteryzowała wysoka przydatność do uprawy na obszarach szczególnie suchych.

Największym i spektakularnym jest: Globalny Bank Nasion (norw.Svalbard globale frøhvelv) – bank nasion znajdujący się na norweskim archipelagu Svalbard, na wyspie Spitsbergen, obiekt ulokowany jest w tunelu wydrążonym w wiecznej zmarzlinie. Zbudowany w celu bezpiecznego przechowywania nasion roślin jadalnych z całego świata.

Globalny Bank Nasion Archipelag Svalbard, Spitsbergen

Wiele krajów tworzy swoje obiekty tego typu jak np. Bank nasion w Wielkiej Brytanii https://www.kew.org/wakehurst/whats-at-wakehurst/millennium-seed-bank

W Polsce to m.in.: Krajowy bank nasion – Instytut hodowli i aklimatyzacji roślin – PIB Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych oraz Bank nasion i tkanek w PAN Ogrodzie Botanicznym – CZRB w Powsinie: https://wyszukiwarka.ihar.edu.pl/pl

Bank nasion

Szczęśliwie jest też na świecie pewna ilość fascynatów i fascynatek nasion, osób które zbierają, chronią, przechowują, rozmnażają lokalne odmiany.

Nasiona są naturalnym tworem rośliny. Nasiono, nasienie (łac. semen) – organ roślin nasiennych powstający z zapłodnionego zalążka i składający się z zarodka otoczonego tkanką zapasową i osłoniętego łupiną nasienną. Zarodek jest nowym organizmem roślinnym. Tkanka spichrzowa umożliwia wzrost zarodka w pierwszym okresie rozwoju, a łupina nasienna pełni funkcję ochronną. Różnorodność nasion jest oszałamiająca, ich różne sposoby na rozsiewanie się potrafią fascynować a siła wzrostu i efektywność wprost zadziwiać.

Dbajmy o nasiona – twórzmy własne banki nasion.

Nasiona nie biorą się z marketu, sklepu ani internetu. Nasiona są naturalnym elementem procesu. Wiecznego kręgu: nasiona(siew) – kiełkowanie – rozwój rośliny (krótki lub długi) – kwitnienie – zapylenie i zapłodnienie – wydanie nasion (np. z owocnią jak jabłko lub ziarniaków jak zboża) – siew i znów….

Wartość plonu jest zależna od jakości nasion użytych do siewu. Wraz z rozwojem rolnictwa rozwijały się również badania i metody oceny jakości nasion, rozwój w tej dziedzinie nastąpił w XIX wieku, wraz z powstaniem pierwszych stacji kontroli nasion (w 1869 r. w Rydze). Przy ocenie jakości nasion uwagę zwraca się na ich czystość, zdolność kiełkowania, dorodność, czyli sposób wykształcenia, zdrowotność i cechy odmianowe. Czystość nasion zmniejsza zachwaszczenie upraw. Odpowiednia zdolność kiełkowania gwarantuje szybkie i równomierne wschody. Z dorodnych nasion wyrastają odpowiednio silniejsze, dające większy plon rośliny. Dobra zdrowotność nasion ogranicza występowanie chorób i szkodników. Czystość nasion pod względem cech odmianowych gwarantuje odpowiedni dobór roślin do np.siedliska. Kupując i uprawiając odmiany nasion „sklepowe” zawężamy stosowaną pulę odmian konkretnego gatunku. Nasiona F1 – to nasiona odmian mieszańcowych, tzw. heterozyjnych (wigor / bujność mieszańców). Chodzi o zwiększoną żywotność i bujność pierwszego pokolenia mieszańców powstałych z krzyżówek form różnych genetycznie (nie są to nasiona GMO). Naturalnie skrzyżowano ze sobą różne odmiany by uzyskać pożądane cechy, na przykład: plenność, odporność, kształt itp. F1 to pierwsze pokolenie tej krzyżówki, z owoców tego pokolenia powstaną nasiona – to będzie to już pokolenie F2. F2 nie zawsze zachowa wszystkie najlepsze cechy pokolenia F1 ( pewne cechy mogą się zmienić, mogą od razu być widoczne lub w kolejnych pokoleniach nasion). Zachęcam do przemyślenia każdorazowo bilansu zysków i strat (nie tylko materialnych) przy uprawie roślin typu F1.

Tworzenie własnego banku nasion to piękna i pasjonująca przygoda z dodatkowym praktyczno użytkowym aspektem. Do dzieła:

Zbiór. Zbieramy nasiona fizjologicznie dojrzałe i płodne (zapylone, zapłodnione i dojrzałe). Nasiona będące wewnątrz warzyw będą dobre wtedy gdy warzywo wygląda jak lekko przejrzałe np. duży, żółty ogórek, twarda cukinia). Zbioru dokonujemy w suchy pogodny dzień.

2. Czyszczenie. Odrzucamy przypadkowe fragmenty roślin, nasiona puste ww dotyku, mięsistą owocnię (te nasiona można dodatkowo umyć), łuski, strączki etc.

3. Suszenie. Zaleca się suszenie nasion do poziomu w przybliżeniu 3.5 – 6.5 % zawartości wody zależnie od zawartości tłuszczu w nasionach, suszymy w 10 – 20 °C, jeśli mają one być przechowywane w temperaturach ujemnych. Suszenie do niższego poziomu wilgotności zaleca się, jeśli nasiona będą przechowywane w temperaturze powyżej 0 stopni. Nie zaleca się suszenia ciepłem powyżej 35 °C lub w piecu.

4. Pakowanie i Przechowywanie. Wszystko zgodnie ze zdrowym rozsądkiem: czyste nasiona przechowujemy w papierowych torebkach / kopertach, słoikach, pudełkach. Ważne jest aby naszych nasion nie zjadły myszy, nie zostały zawilgocone ani zaparzone – warto od czasu do czasu do nich zajrzeć, nie tylko by nacieszyć oczy pięknymi wzorami na fasoli lecz także sprawdzić poziom wilgotności i stan zbiorów.
P.s. Pomieszanie – Zagrożenie to nie powinno być większe niż inne okoliczności zbioru i przetwarzania, pod warunkiem że nie zapomina się o choćby krótkiej dokumentacji. Zbyt często ogrodnicy przechowują informacje we własnych głowach, zamiast zapisać je niezwłocznie. Zbiory nasion warto opisać: nazwa: gatunek i odmiana oraz data zbioru (dodatkowe przypisy często się przydają ale nie są niezbędne).

5. Tak robią to profesjonaliści: http://ensconet.maich.gr/PDF/Curation_protocol_Polish.pdf